Выстава з фондаў Літаратурна-мемарыяльнага музея Якуба Коласа ў Віцебскім мастацкім музеі, прысвечаная 90-годдзю “Сымона-музыкі”, дала магчымасць зазірнуць у містычны змест паэмы.
Партрэт Якуба Коласа, напісаны невядомым мастаком, створаны ў 20-х гадах ХХ стагоддзя і раскрывае зусім незвычайны вобраз легендарнага беларускага пісьменніка і паэта. На выставе “То не музыка – натхненне”, якая ўжо завяршыла сваю работу, сярод экспанатаў былі прадстаўлены партрэты, рукапісы і асабістыя рэчы Якуба Коласа. Але найбольшую цікавасць для раскрыцця містычнага “Сымона-музыкі” прадстаўляе графіка Эдуарда Агуновіча, Барыса Заборава, Георгія Паплаўскага і Мікалая Селяшчука, што ілюструе саму паэму. Экспрэсія энергетычных “ліній свету” Эдуарда Агуновіча, вычарпальны выраз архетыпічнага вобраза ў Барыса Заборава і Георгія Паплаўскага, невычэрпнае багацце нацыянальнага космасу ў работах Мікалая Селяшчука, даюць магчымасць з розных бакоў угледзецца ў адзін і той жа невядомы для многіх і незвычайны містычны свет “Сымона-музыкі”.
Літаратурна-драматычная паэма “Сымон-музыка” раскрывае адзін з асноватворных архетыпічных вобразаў, праяўленых ва ўсіх традыцыях свету. У заходняй містычнай традыцыі гэта Дыян-і-Глас – Жывая Вясёлка, Святло Свету, Кароль кветак, Лясны спявак, Агонь самасвядомасці. Дакладна такім персанажам, своеасаблівай інкарнацыяй бажаства, і паўстае галоўны герой паэмы Якуба Коласа.
Усё, што ў паэме з’яўляецца знешнім, навеяным кан’юнктурай “класавай свядомасці”, сыходзіць з часам. Як казаў неўміручы Воланд з “Майстра і Маргарыты” Міхаіла Булгакава, «не бойцеся, каралева, кроў даўно пайшла ў зямлю. І там, дзе яна была, ужо растуць вінаградныя гронкі». Між іншым, Вішну і Люцыпар (як той, хто «нясе святло») маюць відавочныя агульныя характарыстыкі з Дыянам-і-Гласам. Ва ўступе да “Сымона-музыкі” мы чытаем такія радкі:
У словах-вобразах, у песнях вольнаплынных.
I гэты скарб, пазычаны, адбіты,
У сэрцы перажыты.
І росамі абмыты
Дзянніц маіх, дзянніц маіх мінулых,
Для вас, душою чулых,
Як доўг, як дар,
Дае пясняр.
Сусветныя традыцыі могуць шмат распавесці аб канкрэтных персаніфікацыях дзянніц. Гэта і Каханая Месяца, да якога яе раўнуе Сонца, што высмальвае ўсё навокал. З ёю ў паэме можна правесці выразную паралель з вобразам Ганны, якая кахае Сымона. Бо Сымон-музыка падкрэслена месяцовы персанаж, ён з’яўляецца транслятарам запамежных творчых імпульсаў, а таксама медыятарам паміж чалавечай рэчаіснасцю і светам абсалютнай прыгажосці. Зусім нездарма радкі аб узнёслай творчасці галоўнага героя перадаюцца ў графіцы Мікалая Селяшчука менавіта праз месяцовы пейзаж:
Волі, волі і прастору!
Прэч граніцы!
Ёсць жывыя там крыніцы,
Ззяюць зоры,
Бліскавіцы.
Гэй, угору!
Сярод мужчынскіх паралеляў дзяніцы найбольш вядомыя Эосфор у грэкаў, і Люцыпар у рымлян, яны ўваходзяць у лік “сыноў Божых” у адпаведнасці з Бібліяй, і «духаў-захавальнікаў», што навучылі людзей рамёствам і мастацтвам, як апавядаюць магічныя традыцыі. Тут можна ўспомніць таксама і Вішну. Ён грае на Адзі Бансуры, першапачатковай флейце, якая змяняе свой колер у залежнасці ад настрою Госпада. Гэтая першапачатковая флейта – правобраз усякага духавога інструмента.
Сымон жа грае на дудцы, а яшчэ і на скрыпцы, за якой даўно замацаваўся сімвалізм душы. Як бы Якуб Колас не спрабаваў надаць паэме класавы характар, але логіка шляху самасвядомасці галоўнага героя бярэ сваё: і яна ставіць Сымона як па-за межамі «працоўнага народа», так і «ўлады заможных». У паэме сцвярджаецца непагасны дух неабумоўленай свабоды. Гэты дух ўласцівы ўсякай сапраўднай творчасці, што пераадольвае любыя абмежаванні:
Пайшоў Сымон сваёй пуцінай,
Бо ён прыроджаны пясняр.
Панёс ён людзям песень дар —
Агонь душы і сэрца жар,
Панёс пяснярскай каляінай.
Рука ў руку з ім і з ахвотай
Дзяўчына мілая ішла.
Пад сховам дзеўчага крыла
Гарнула далі пазалотай,
I не кранала іх журбота,
Не засмучала іх імгла.
Творчасць не прымае ніякіх абмежаванняў, і іерагамія, свяшчэнны шлюб, з’яўляецца поўнай супрацьлегласцю шлюбу ў бытавым сэнсе. Іерагамія галоўных персанажаў, якой спрыяла сіла творчасці, што вылечвае і ператварае, увяла іх у неўміручасць. Сымон і Ганна сталі адзінымі з прасторай нацыянальнага космасу і, нябачна прысутнічаючы сярод людзей, з’яўляюцца цяпер іх духамі-натхняльнікамі. У такіх выпадках гісторыя, міф і вечнасць заўсёды самымі мудрагелістымі спосабамі перасякаюцца адно з адным. І сам творца паэмы, нягледзячы на ўсю складанасць і неадназначнасць свайго жыццёвага і творчага шляху, здабывае асабістую неўміручасць менавіта праз сваіх персанажаў, якія сталі метаправобразамі.