Неспазнаны і містычны Сымон-музыка

Культура

Выстава з фондаў Літаратурна-мемарыяльнага музея Якуба Коласа ў Віцебскім мастацкім музеі, прысвечаная 90-годдзю “Сымона-музыкі”, дала магчымасць зазірнуць у містычны змест паэмы.

Навуковы супрацоўнік Віцебскага мастацкага музея Людміла Малашчанка з партрэтам Якуба Коласа
Навуковы супрацоўнік Віцебскага мастацкага музея Людміла Малашчанка з партрэтам Якуба Коласа

Партрэт Якуба Коласа, напісаны невядомым мастаком, створаны ў 20-х гадах ХХ стагоддзя і раскрывае зусім незвычайны вобраз легендарнага беларускага пісьменніка і паэта. На выставе “То не музыка – натхненне”, якая ўжо завяршыла сваю работу, сярод экспанатаў былі прадстаўлены партрэты, рукапісы і асабістыя рэчы Якуба Коласа. Але найбольшую цікавасць для раскрыцця містычнага “Сымона-музыкі” прадстаўляе графіка Эдуарда Агуновіча, Барыса Заборава, Георгія Паплаўскага і Мікалая Селяшчука, што ілюструе саму паэму. Экспрэсія энергетычных “ліній свету” Эдуарда Агуновіча, вычарпальны выраз архетыпічнага вобраза ў Барыса Заборава і Георгія Паплаўскага, невычэрпнае багацце нацыянальнага космасу ў работах Мікалая Селяшчука, даюць магчымасць з розных бакоў угледзецца ў адзін і той жа невядомы для многіх і незвычайны містычны свет “Сымона-музыкі”.

Ілюстрацыя Эдуарда Агуновіча
Ілюстрацыя Эдуарда Агуновіча

Літаратурна-драматычная паэма “Сымон-музыка” раскрывае адзін з асноватворных архетыпічных вобразаў, праяўленых ва ўсіх традыцыях свету. У заходняй містычнай традыцыі гэта Дыян-і-Глас – Жывая Вясёлка, Святло Свету, Кароль кветак, Лясны спявак, Агонь самасвядомасці. Дакладна такім персанажам, своеасаблівай інкарнацыяй бажаства, і паўстае галоўны герой паэмы Якуба Коласа.

Ілюстрацыя Георгія Паплаўскага
Ілюстрацыя Георгія Паплаўскага

Усё, што ў паэме з’яўляецца знешнім, навеяным кан’юнктурай “класавай свядомасці”, сыходзіць з часам. Як казаў неўміручы Воланд з “Майстра і Маргарыты” Міхаіла Булгакава, «не бойцеся, каралева, кроў даўно пайшла ў зямлю. І там, дзе яна была, ужо растуць вінаградныя гронкі». Між іншым, Вішну і Люцыпар (як той, хто «нясе святло») маюць відавочныя агульныя характарыстыкі з Дыянам-і-Гласам. Ва ўступе да “Сымона-музыкі” мы чытаем такія радкі:

У словах-вобразах, у песнях вольнаплынных.

I гэты скарб, пазычаны, адбіты,

        У сэрцы перажыты.

        І росамі абмыты

Дзянніц маіх, дзянніц маіх мінулых,

Для вас, душою чулых,

        Як доўг, як дар,

        Дае пясняр.

Ілюстрацыя Георгія Паплаўскага
Ілюстрацыя Георгія Паплаўскага

Сусветныя традыцыі могуць шмат распавесці аб канкрэтных персаніфікацыях дзянніц. Гэта і Каханая Месяца, да якога яе раўнуе Сонца, што высмальвае ўсё навокал. З ёю ў паэме можна правесці выразную паралель з вобразам Ганны, якая кахае Сымона. Бо Сымон-музыка падкрэслена месяцовы персанаж, ён з’яўляецца транслятарам запамежных творчых імпульсаў, а таксама медыятарам паміж чалавечай рэчаіснасцю і светам абсалютнай прыгажосці. Зусім нездарма радкі аб узнёслай творчасці галоўнага героя перадаюцца ў графіцы Мікалая Селяшчука менавіта праз месяцовы пейзаж:

Волі, волі і прастору!

         Прэч граніцы!

Ёсць жывыя там крыніцы,

         Ззяюць зоры,

         Бліскавіцы.

         Гэй, угору!

Ілюстрацыя Мікалая Селяшчука
Ілюстрацыя Мікалая Селяшчука

Сярод мужчынскіх паралеляў дзяніцы найбольш вядомыя Эосфор у грэкаў, і Люцыпар у рымлян, яны ўваходзяць у лік “сыноў Божых” у адпаведнасці з Бібліяй, і «духаў-захавальнікаў», што навучылі людзей рамёствам і мастацтвам, як апавядаюць магічныя традыцыі. Тут можна ўспомніць таксама і Вішну. Ён грае на Адзі Бансуры, першапачатковай флейце, якая змяняе свой колер у залежнасці ад настрою Госпада. Гэтая першапачатковая флейта – правобраз усякага духавога інструмента.

Ілюстрацыя Барыса Заборава
Ілюстрацыя Барыса Заборава

Сымон жа грае на дудцы, а яшчэ і на скрыпцы, за якой даўно замацаваўся сімвалізм душы. Як бы Якуб Колас не спрабаваў надаць паэме класавы характар, але логіка шляху самасвядомасці галоўнага героя бярэ сваё: і яна ставіць Сымона як па-за межамі «працоўнага народа», так і «ўлады заможных». У паэме сцвярджаецца непагасны дух неабумоўленай свабоды. Гэты дух ўласцівы ўсякай сапраўднай творчасці, што пераадольвае любыя абмежаванні:

Пайшоў Сымон сваёй пуцінай,

Бо ён прыроджаны пясняр.

Панёс ён людзям песень дар —

Агонь душы і сэрца жар,

Панёс пяснярскай каляінай.

Рука ў руку з ім і з ахвотай

Дзяўчына мілая ішла.

Пад сховам дзеўчага крыла

Гарнула далі пазалотай,

I не кранала іх журбота,

Не засмучала іх імгла.

Ілюстрацыя Мікалая Селяшчука
Ілюстрацыя Мікалая Селяшчука

Творчасць не прымае ніякіх абмежаванняў, і іерагамія, свяшчэнны шлюб, з’яўляецца поўнай супрацьлегласцю шлюбу ў бытавым сэнсе. Іерагамія галоўных персанажаў, якой спрыяла сіла творчасці, што вылечвае і ператварае, увяла іх у неўміручасць. Сымон і Ганна сталі адзінымі з прасторай нацыянальнага космасу і, нябачна прысутнічаючы сярод людзей, з’яўляюцца цяпер іх духамі-натхняльнікамі. У такіх выпадках гісторыя, міф і вечнасць заўсёды самымі мудрагелістымі спосабамі перасякаюцца адно з адным. І сам творца паэмы, нягледзячы на ​​ўсю складанасць і неадназначнасць свайго жыццёвага і творчага шляху, здабывае асабістую неўміручасць менавіта праз сваіх персанажаў, якія сталі метаправобразамі.

Ілюстрацыя Эдуарда Агуновіча
Ілюстрацыя Эдуарда Агуновіча
Оцените статью
Витебский Курьер
Добавить комментарий