Некалькі гадоў таму віцяблянін Максім Жукаў «узяўся за гуж», а калі афіцыйна, то пачаў інвестыцыйны праект — Уласнае прадпрыемства «Сядзіба Лётцы».
Сядзіба — спадчына знакамітага батаніка Уладзіміра Адамава.
Маёнтак Адамава. Фота 2020 года, Вячаслава Пабядзінскага
І зараз Максіма можна павіншаваць. Інвестыцыйны праект паспяхова завершаны і тыя абавязкі, якія дзяржава ўсклала — выкананы.
Мапа XIX стагоддзя
Канешне, гэта яшчэ нават не нуль. Наперадзе вялікі кавалак працы, але ж як было і як ёсць — гэта «неба і зямля».
А калі б Максіму хто які мільёншчык падкінуў, ну хоць бы і рублёў, то хутка б Лётцы было б не пазнаць… Але ж пра што я?
У нас могуць правяраць, забараняць, «не пушчаць», і ўсе…! (у лепшым выпадку)
І прабач нас Адамаў, 147 гадоў са Дня нараджэння якога было 12 чэрвеня, ініцыятыва перайменавання вуліцы Савецкай ў Адамаўскую, за якую падпісаліся 150 чалавек, так і засталася на паперы ў мясцовых начальствах. Савецкае — гэта ж не пра будаваць і ствараць…
Возера Шэвіна. Фота 2020 года Вячаслава Пабядзінскага
І не пра «людзьмі звацца», а значыць, не пра паважаць сябе і сваю мову, і не пра шанаваць сваю спадчыну, і ведаць, хто ты, і адкуль на гэтым свеце з’явіўся. Дзе продкі твае жылі, і што добрага яны зрабілі?
Але ж так проста — пачні цікавіцца знакамітымі землякамі і адкрыецца цэлы невядомы свет.
Батанік Уладзімір Уладзіміравіч Адамаў — і субтропікі ў Лётцах
Былі. Да рэвалюцыі. А ў 1917 годзе сядзіба Адамава была экспрапрыіраваная. Тут быў размешчаны дзіцячы прытулак.
Каб захаваць калекцыю і зарабіць на кавалак хлеба Адамаў прапанаваў новым гаспадарам жыцця вучыць сельскай гаспадарцы сялянскіх дзяцей, але ж яму адмовілі. Быў прызначаны кіраўніком геабатанічных экспедыцый Упраўлення меліярацыі Наркамзема Беларусі, але хутка звольнены праз непралетарскае паходжанне.
Віцебскі Батанічны сад. Фота 2020 года Вячаслава Пабядзінскага
У 1919 годзе у Віцебску адкрылі Батанічны сад і частку калекцыі Адамава перавезлі сюды. Нешта прыжылося, а большасць калекцыі прапала. І сад у сядзібе паступова быў закінуты.
Спачатку Адамаў з’ехаў у Мінск, дзе з 1920—1935 гг. кіраваў батаніка-ліземетрычным аддзяленнем Мінскай балотнай даследчай станцыі, секцыяй натуралізацыі Беларускага аддзялення Ўсесаюзнага інстытута прыкладной батанікі.
У 1935 годзе з-за рэпрэсій сярод беларускай інтэлігенцыі, цяжка хворы вучоны быў вымушаны з’ехаць у пасёлак Нікіта ў Крым. Там ён сумяшчаў лячэнне з працай у Нікіцкім батанічным садзе.
Адтуль яго звольнілі ў сталым узросце. Памер жабраком ў 1939 годзе ў шпіталі Севастопаля.
Дуб ў Лётцах. Фота 2020 года Вячаслава Пабядзінскага
Памятаеце як у пралетарскага паэта Маякоўскага: «Через 4 года, здесь будет город-сад!»
Адамаў не абяцаў ён за 12 год зрабіў у бацькаўскай сядзібе унікальны сад. Працаваў з ранку дацямна .У асноўным сам. Дапамагалі два працаўніка. Створаны ў сядзібе батанічны цуд быў унікальны для Расійскай імперыі і ўвесь свет ведаў Вялікія Лётцы!
Вядомы савецкі навуковец В.Г. Анціпаў надрукаваў 1964 годзе даследаванне, дзе пералічыў склад калекцыі Адамава. Ён напісаў, што калекцыя ў Вялікіх Лётцах склалася ў 1912 годзе. А ў 1915 годзе папоўнілася яшчэ 76 раслінамі. Большую частку сада Адамаў перавёз з Курску з сядзібы свайго айчыма генерала Шварца з Курскай губерніі.
Вялікую дапамогу батаніку аказалі заможныя паны і батанічныя сады са ўсяго свету. У іх ліку значыліся фірма Вагнера ў Рызе, сад Рэгеля і Кессельрынга з Піцеру, Батанічны сад Пятра Вялікага, пітомнік Ігнатічаў з Менску, Васілеўскі і Плебанчык з Вільні, Гозер з Варшавы, барон фон Цыкель з Віцебска, Кенегсбергскi універсытэт і мноства грамадзян Расейскай імперыі і жыхароў нашага горада.
Тут былі 344 дрэвы, 664 травяныя, і кустоўнікавыя, і кветкавыя, і 13 сартоў папаратнікаў.
У Вялікіх Лётцах знаходзілася адзіная ў свеце калекцыя раслін-альбіносаў. Прафесар Адамаў збіраў яе на працягу 20 гадоў.
У 1924 годзе 400 відаў унікальных раслін са ўсяго свету, унікальны гербарый «Жывы зельнік» з 2000 відамі лекавых зёлак і парнік з 300 экзатычных раслін, быў рэквізаваны і перададзены Беларускаму дзяржаўнаму ветэрынарнаму ўніверсітэту.
А сам сад створанаму ў Віцебску пралетарскаму Батанічнаму саду (Былы сад архірэя). Дагляд за Батанічным садам быў давераны таму Ветэрынарнаму Ўніверсітэту!!!
На пачатку Другой сусветнай вайны захавалася каля ста дрэў, а ў вайну сад і зусім знік.
Вядома, калі «пірагі печет сапожнік, а сапогі тачает пірожнік», што з гэтага атрымоўваецца. Вось такая сумная і, на жаль, тыповая для нашай краіны гісторыя.
Цікава было ці захавалася нешта з той калекцыі ў батанічным садзе ў Віцебску сёння?
Год таму дарэктар Віцебскага батанічнага сада Юрый Иванавіч Выcоцкі распавёў пра калекцыю Адамава ў Віцебску:
— Дакладна невядома мо і ёсць патомкі раслін Адамава. Ёсць старая вярба і ліпа. Мо півоні маюць паходжанне з таго часу ці нарцысы. Пад час другой сусветная вайны сад быў практычна знішчаны. Таму з таго сада, які быў адкрыты ў 1919 годзе, амаль нічога няма.
А спадчына Адамава ёсць у кожнага на Лецішчы: чарэшня, абрыкос, салодкія грушы і нават перац і трускалкі — большасць селекцыйных раслін ў нашым клімаце мы маем, дзякуючы даследаванням Адамава і іншых вялікіх вучоных.
А ў Вялікіх Лётцах?
З часу Адамава ў сядзібе захаваўся 400-гадавы волат — дуб у 4 абхваты, дзве туі, некалькі ліп і клён.
Калісьці ля вёскі праходзіў шлях на Піцер. Захавалася частка брукаванкі XIX стагоддзя і старадаўні пагост з каменнымі крыжамі.
Кавалак брукаванкі. Большую частку знёс Вітебскгаз, калі вёў трубу. Фота 2020 года Вячаслава Пабядзінскага
А яшчэ Вялікія Лётцы маюць унікальнае асяроддзе. Два возера з празрыстай вадой – Лётцы і Шэвіна і рэчку. Яе перакрылі бабры і таму возера забалочваецца. І тут жыве мноства рэдкіх птушак.
А галоўнае, у тым ліку, дзякуючы Жукаву і дарэктару мясцовай школы Міхаілу Дуку, тут ёсць памяць і жаданне жыць годна.
Жукаў з сябрамі не сумняваецца і робіць усё магчымае, каб ў Лётцах кіпела жыццё. У 2019 годзе быў вопыт: зладзілі першы і пакуль адзіны Адамаўскі фэст з музыкай і выступам краязнаўцаў. А яшчэ была экскурсія арнітолагаў.
Мо тут калісьці, як марыць «ненастаяшчы памешчык» Жукаў, будзе вядомы фестываль. А мясцовыя жыхары пачнуць вырабляць фірмавы напой – напрыклад грушавы сідр з назвай «Адамаўскі», які будзе візітнай карткай Лётцаў і сапраўднага патрыёта Максіма Жукава.
