Вельмі мала мы ведаем сваю краіну. Гісторыя роднага края, горада мала цікавіць беларусаў. І пра свой род добра, калі мы ведаем болей дзвух пакаленняў. Без мінулага нельга пабудаваць годную будучыню. 2018 – 2020 гг. – аб’яўлены прэзідэнтам гадамі малой Радзімы.
А што гэта — малая Радзіма?
Гэта карані чалавека. Гэта нацыянальная самасвядомасць гордасць і адчуванне сябе часцінай вялікага – роднай зямлі, Радзімы! Гэта родная мова, песні і паданні роднай зямлі. Гэта гісторыя горада і вёскі ў якіх нарадзіліся.
Толькі знайдзі некалькі гадзін і запытайся – Хто я ? І дзе нарадзіўся? Цябе чакае цудоўнае адкрыццё. Пачні цікавіцца знакамітымі землякамі і адкрыецца цэлы невядомы свет.
Так і здарылася са мной калі пачала цікавіцца жыццём знакамітага навукоўца батанікі Уладзіміра Уладзіміравіча Адамава.
Ці ведаеце вы, што дзякуючы даследаванням наша земляка і такіх жа як ён “зацёртых“ савецкімі мічурынымі знакамітых вучоных у Савецкім саюзе з’явілася мноства сельскагаспадарчых культур, садавіны, гародніны і іншых карысных культур? За кавалак хлеба і свой вугаль яны працавалі на савецкую навуку.
Мноства згінула за “непралетарскае паходжанне”. Некаторыя выжылі, але не дачакаліся ўдзячнасці і годнага абыходжання. Менавіта дзякуючы ім мы ў сваіх садах маем паўднёвыя расліны – чарэшню , абрыкос, суніцы і нават папрыку. А яшчэ ўвесь Віцебск у нас у туях. (Добра гэта ці не – іншае пытанне)
Апавяданне пра Адамава немагчыма без гісторыі яго малой і адзінай Радзімы – Вялікіх Лётцаў.
(Да 1968 года ў назве не было літары «Ё». З чаго яна раптам узнікла – невядома. (Мабыць гэта гісторыя з таго ж ліку “як віцебляне віцебчанамі сталі”. Так некаму захацелася. У летапісу першы раз мы сутракаем назву во “Временнике Императорского московского общества истории и древностей российских (книга 24).
Гэта 1566 год, “Где возле озера лес Богдана Летецкого. Герб у Летецких был “Лис”.
Знайшлі, што 1587 годзе Юрый Богданавіч Летецкі судзіўся з Хведарам Крупенічам за вёску Трубачы. Рашэнні прыняў кароль Жыгимонт Аўгуст и не на карысць двараніна Летецкага.
Летецкія валодалі вялікай сядзібай. У іх былі азеры, лес і мноства гаспадарчых зямель.
Чаму раптам у 1785годзе у сядзібы з’явілася некалькі ўласнікаў дакладна не вядома. Іх прозвішчы адзначаны у рэестры – Грахольскі, Лускіна, Косова и Крачкоўскія.
Звернемся да Віцебскай энцыклапедыі.
“Во второй половіне XIX века Витебский уезд разделялся на 3 стана. Административно-полицейское деление, существовавшее параллельно с гражданским (волости) и церковным (приходы).
Становая квартира (центр) 2-го стана находился в имении «Летцы» («Адамово», «Большие Летцы») у других двух станов центр был первоначально в Витебске).
В 1878 году имение «Большие Летцы», принадлежавшее Владимиру Степановичу Адамову включало в себя 1118 десятин земли.
Па адным данным Адамаў ажаніўся на дачцэ генерала Шварца, але рана памер. Па іншым, удава Адама вышла замуж за генерала Шварца. Як бы тое не было, але з пачатку 20 стагоддзя сядзіба належала Шварцам.
Уладзімір Уладзіміравіч Адамаў – нарадзіўся 12 чэрвеня 1875, Пецярбург — памер 16 кастрычніка 1939, Cевастопаль. Беларускі, савецкі батанік-фларыст, геабатанік, дэндролаг, адзін з першых даследвальнікаў расліннасці Беларусі. Пасля заканчэння ў 1899 годзе Імператарскага Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта працаваў у Мінскай і Віцебскай губерніях.
Пасля рэвалюцыі ён быў прызначаны кіраўніком геабатанічных экспедыцый Упраўлення меліярацыі Наркамзема Беларусі,але хутка звольнены праз непралетарскае паходжанне.
У 1917 сядзіба Адамава была экспрапрыіраванай. Тут быў размешчаны дзіцячы прытулак. Каб захаваць калекцыю і зарабіць на кавалак хлеба Адамаў прапанаваў вучыць сельскай гаспадарцы сялянскіх дзяцей але ж яму адмовілі.
У 1919 у Віцебску адкрылі Батанічны сад. У 1924 частку калекцыі Адамава перавезлі сюды. Нешта прыжылося і расло ў Віцебску. Сад у сядзібе паступова быў закінуты .
Спачатку Адамаў з’ехаў у Менск дзе з 1920—1935 кіраваў батаніка – ліземетрычным аддзяленнем Мінскай балотнай даследчай станцыі, секцыяй натуралізацыі Беларускага аддзялення Усесаюзнага інстытута прыкладной батанікі.
У 1935 годзе з-за рэпрэсій сярод беларускай інтэлігенцыі, цяжка хворы вучоны быў вымушаны з’ехаць у пасёлак Нікіта ў Крыму.Там ён сумяшчаў лячэнне з працай у Нікіцкім батанічным садзе.
Адтуль яго звольнілі ў сталым узросце. Памер ён у шпіталі ў Севастопалі.
Памятаеце, як пралетарская паэта Маякоўскага : “Через 4 года, здесь будет город-сад!”
Адамаў не абяцаў ён за 12 год зрабіў з сядзібы гэта горад – сад. Дарэчы працаваў ён сам. Дапамагалі два працаўніка. Створаны ў сядзібе батанічны цуд быў унікальны для Расейскай імперыі і ўвесь свет ведаў Вялікія лётцы!
Вось што піша пра калекцыю Адамава часопіс Навука і тэхніка 1964 г.
“ОБ ИСТОРИИ СОЗДАНИЯ БОТАНИЧЕСКИХ КОЛЛЕКЦИЙ В БЕЛОРУССИИ
В.Г. Антипов Минск.Естественнонаучные коллекции в Больших Летцах созданы в 1912 г. В списке растений Большелетчанского сада, представленном Летчанскому земледельческому кружку для опытов акклиматизации, разведения и учебных целей, по данным на 1 декабря 1910 г. значится 344 древесных растений (из них 23 хвойных, 13 лиан), 664 травянистых и полукустарниковых цветковых растений и 13 споровых (папоротников)
В коллекции были собраны растения различных климатических зон, многие из которых отсутствуют в ботанических коллекциях республики в настоящее время. Например, широко представлено было семейство аралиевых
Созданная на южном склоне система ступенчатых оранжерей позволяла расти без прикрытия на зиму растениям из южных широт.
К 1915 коллекция древесных растений была увеличена на 76 наименований, что указывает на интенсивность накопления коллекций. Сад был связан с ботаническими организациями и учреждениями, известными ботаниками.
Значительная часть растений в Большие Летцы была перевезена из имения Шварцев “Белый колодезь” в Курской губернии.
В числе учреждений, оказавших помощь в создании Большелетчанского сада присылкой многих растений и семян, числятся такие известные ботанические учреждения, как фирма К. Вагнера в Риге, помологический сад Регеля и Кессельринга в С-Петербурге, сад Ботанического института С-Петербург-ского университета, императорский ботанический сад Петра Великого и императорской Академии наук, Ботанический сад императорского Лесного института, школа садоводства в Холмах (при акклиматизационном бюро имп. общ. сад.), питомник Игнатичи около Минска, Отделение имп. общ. плодоводства (Помологическое общество), садовые заведения Василевского и Плебанчика в Вильно, Гозера в Варшаве, барона А. А. фон Циккеля в Витебске, Ботанический сад естественно-исторического музея в Париже, Женевский альпийский сад, Ботанический институт при королевском Кенигсбергском университете и др.
В создании сада приняли участие такие видные ботаники, как Я. К. Кессельринг, К. Н. Вагнер, Р. Ф. Ниман, X. Я. Гоби, А. Д. Воейков, В. Вильморен и др. Много полезных советов по культуре маловыносливых растений в климате северной Белоруссии дал ученый садовод Ботанического сада императорского Лесного института Э. Л. Вольф.
В Большелетчанском ботаническом саду была собрана единственная в своем роде коллекция растений-альбиносов как древесных, так и травянистых. Эту коллекцию проф. Адамов собирал около 20 лет (А. А. Поллан, 1929). Кроме травянистых растений, им были собраны следующие пестролистные древесные растения.
Пестролистный побег конского каштана ,найденный в 1912 г., был зафиксирован посредством прививки на типичной форме, а затем размножен. Аналогичные прививки проводились также с сильно выраженной плакучей формой лиственницы европейской. (1915).
В конце 1924 г., в период передачи в ведение Белорусского государственного ветеринарного института,Большелетчанский сад имел большое собрание редких древесных видов с разных мест северного полушария, а также вполне акклиматизированных представителей азиатской, западноевропейской и других флор, успешно переносящих климат северной Белоруссии (до 400 видов), коллекции многолетних травянистых растении Европы, Америки и Азии, небольшую теплицу с 300 видами экзотических растений, гербарий, “Жывы зельнiк”, насчитывающий более 2000 видов, в котором были собраны лекарственные, технические, пряно-вкусовые, ягодные и другие полезные для народного хозяйства растения, небольшой ботанический музей В это время сад проводил сбор семян более чем 1000 видов.
В связи с наличием Ботанического сада в г Витебске, находящегося также в ведении Белорусского государственного ветеринарного института, значительная часть коллекций Большелетчанского ботанического сада в 1924 году была перенесена в Витебск, а сад постепенно стал приходить в запустение
Перед Великой Отечественной войной в нем еще сохранялась коллекция древесных пород, насчитывающая около ста видов, в числе которых были некоторые редкие для данной зоны растения. За годы войны сад прекратил свое существование. (сокраўены названія растеній на латыні)”
Вось такая сумная і тыповая для нашай краіны гісторыя.
Цікава было ці захавалася нешта з той калекцыі ў батанічным садзе ў Віцебску сёння?
Звярнуліся мы да дарэктара Віцебскага батанічнага сада Юрыя Иванавіча Выcоцкага.
Юрый Іванавіч, ці дапаможаце нам знайсці ў вашай гаспадарцы рэшткі спадчыны Адамава?
– Дакладна невядома мо і ёсць патомкі тых раслін. Ёсць старая вярба і ліпа . Мо півоні маюць паходжанне з таго часу ці нарцысы. Пад час другой сусветная вайны сад быў практычна знішчаны. Таму з тагаосада які быў адкрыты ў 1919 амаль нічога няма.
Далей шлях веў непасрэдна ў Вялікія Летцы. Некалькі гадоў таму, панскі дом быў прададзены ўласніку за адну базавую. Уласнік не змог выканаць абавязкі. Стаяла пытанне, каб яго ізноў ставіць на паўторны продаж. На шчасце знайшоўся зацікаўлены чалавек – прадпрымальнік з Віцебска – Максім Жукаў. Ён зладзіў асабісты інвестыцыйны праект – уласнае прадпрыемства “Іменіе Летцы”.
Па задумцы Максіма сядзіба павінна ператварыцца ў культурна-мастацкі цэнтр. Гэта якраз падыходзіць пад мэты выказаныя ў прэзідэнцкім указе. Ён хоча, каб вёска Вялікія Летцы ажыла, каб тут можна было ладзіць фальклорныя святы. Запрашаць музыкаў і мастакоў праводзіць навукова-даследчыя форумы. А, калі ёсць турызм, то можна зладзіць і малыя прадпрыемствы, вырабляць сыр ці пячы дранікі, ці варыць старажытны напой, які як гэта робіцца ў Германіі ці Бельгіі. Максім лічыць, што гэта ўсе рэальна, калі людзі павераць у сябе і пачнуць сябе паважаць.
Першым рэальны крокам Жукава было ўшанаванне памяці знакамітага земляка.Ён і мясцовыя жыхары хацелі пераназваць адзіную вуліцу на якой стаіць маёнтак з Савецкай у вуліцу Адамава .Сабралі 150 подпісаў і звярнуліся к мясцовай уладзе. Але ж спрацаваў старадаўні прынцып чыноўніка – “Как бы чего не вышло” і ініцыятыва была пахавана у папяровай труне
Вядома, што амаль нічога не засталося ад сада Адамава.Есць рэшткі тэрас на якіх раслі паўднёвыя расліны, есць сажалка і некалькі цудоўных дрэў .Асабліва прывабны – 400 гадовы волат – дуб у 4 абхваты , дзве туі , некалькі ліп і клёнаў.
Але ж захаваўся план і ўсе можна зрабіць калі знайсці трохі грошай, а вялікае жаданне ёсць не толькі ў Максіма, але ж і ў мясцовых жыхароў. Вялікую дапамогу аказвае Міхаіл Дук – дарэктар школы.
Вялікія Летцы цікавыя не толькі Адамаўскаяй сядзібай.Тут унікальнае асяроддзе. Два возера з празрыстай вадой – Летцы і Шэвіна. Паміж імі есць рэчка, але бабры яе перакрылі. Возера Летцы пачало забалочвацца.
Калісьці ля вёскі праходзіў шлях на Піцер. Захавалася частка брукаванкі 19 стагоддзя.
.Напалову яе знішчыў Аблгаз калііпракладаш трубы. Стары пагост са старадаўнімі камяннымі крыжамі
Летась спадар Жукаў зладзіў у Летцах першы фестываль Адамаўскі Фэст. Была ўсталявана сцэна, на якой мелі выступ музыкі.
Віцебскі даследчык Аркадзь Падліпскі зладзіў лекцыю прысвечаную знакамітаму батаніку Адамаву. Ен падараваў удзельнікам некалькі сваіх брашур пра жыццё прафесара.
У межах Фэсту прайшла арніталагічная экспедыцыя ўдзельнікі якой пазнаёміліся з птушыным асяроддзем возера Летцы і Шэвіна.
У гэтым годдзе з-за каранавірусу правесці нічога немагчыма. Спадар Жукаў расказаў пра цяжкасці з фінансаваннем і вядзеннем спраў у маёнтку.
Спадар Жукаў раскажыце што з вашым праектам?
– В прошлом году в рамках инвестиционного проекта я зарегистрировал здесь Частное предприятие “Имение Летцы”.( Это входило в обязательные действия согласно обязательств) Провел благоустройство территории. Мне помогали волонтеры .Очистили от мусора берег и усадьбу. Я провел канализацию .Начал делать водопровод. Очень тяжело вести дела в имении. На решение любого даже самого мелкого вопроса уходит уйма времени и денег. Бюрократическая машина неповоротлива и некоторые вещи просто абсурдны. Например, чтобы провести водопровод в усадьбу, водоканал требует заменить трубы во всей деревне. На берегу находятся ветхие не законные строения. Они опасны для людей. Обратился к местным властям за помощью в сносе этого хлама. В итоге они не увидели развалины на склоне берега, зато оштрафовали меня за один просроченный день по покосу травы.
Дом нуждается в срочной консервации, о том чтобы его привести в приличное состояние речь не идет. Сейчас хотя бы предотвратить его дальнейшее разрушение.
Я прошу всех кому не безразлична судьба усадьбы помочь моему предприятию выжить в этом году.
Вот реквизиты для оплаты предоставленные Максімом.
Чтобы погасить в этом месяце все обязательные платежи для нам требуется 1300 рублей. Любая материальная поддержка поможет сохранить эти культурные площадки, а мы, в свою очередь, будем ждать Вас!
335 BYN
собрано из 1 300 BYN
Я ў справе Максіма Жукава бачу вялікі патэнцыял. Калісьці спадар Бас пачынаў Славянскі базар, на адной ініцыятыве і жаданні. Вось што мы маем сёння! Мо з нашай дапамогай у Віцебску з’явіцца яшчэ адна ункіальная з’ява? Чаму ж не? Для гэтага ёсць усе падставы! А калі ў нешта верыць,то яно абавязкова здейсніцца! Гэтага мы і пажадаем лёзненцам, віцеблянам і Максіму!
Ад рэдакцыі. Некалькі дзён беспаспяхова тэлефанавалі ў сельсавет Лётцы. Мабыць ўлада на каранціне. На жаль каранціну па падаткам ніхто не дае!
